راهنمای جامع المپیاد زیست + معرفی منابع آزمون

برای المپیاد زیست چه بخوانیم؟

پس از تسلط کامل بر کتاب‌های زیست‌شناسی دبیرستان، نوبت به استفاده از منابع تخصصی و عمومی المپیاد زیست می‌رسد. این منابع در دو گروه کلی تقسیم می‌شوند:

1. منابع عمومی (زیست عمومی، فیزیک، شیمی و ریاضی)

2. منابع تخصصی (برای دروس خاص زیست‌شناسی مانند ژنتیک، سلولی، فیزیولوژی و…)

در ادامه به معرفی منابع معتبر هر بخش می‌پردازیم.

منابع زیست عمومی برای المپیاد زیست

برای یادگیری مفاهیم زیست عمومی، باید کتاب‌های زیر را با دقت و چندباره مطالعه کنید:

• زیست‌شناسی کمپبل
  (نثر ساده‌تر، مناسب برای شروع بدون نیاز به استاد)

• زیست‌شناسی سولومون
  (پیشنهاد می‌شود پس از کمپبل خوانده شود)

نکته: هر دو کتاب توسط انتشارات خانه زیست‌شناسی چاپ شده‌اند. نسخه‌های جدید آن‌ها را تهیه کنید.

منابع درس بیوشیمی برای المپیاد زیست

تسلط بر مباحث بیوشیمی نیازمند مطالعه منابع زیر است:

• بیوشیمی استرایر

• بیوشیمی لنینجر

• از استرایر تا لنینجر (انتشارات خانه زیست‌شناسی)

پیشنهاد: بدون وسواس و به‌صورت کامل، هر سه منبع را مطالعه کنید.

منابع سلولی و مولکولی

برای تسلط بر مبحث زیست سلولی و مولکولی، این منابع را پیشنهاد می‌کنیم:

• مبانی زیست‌شناسی مولکولی – بروس آلبرتس

• زیست‌شناسی سلولی و مولکولی – محمدحسین امیری (انتشارات فاطمی)

• زیست‌شناسی سلولی لودیش

نکته: تمرین‌های آخر فصل و کتاب‌هایی مثل The Problem Book را برای تقویت مهارت حل مسئله انجام دهید.

منابع درس ژنتیک

مطالعه‌ی دقیق این منابع برای تسلط بر ژنتیک توصیه می‌شود:

• ژنتیک از دیدگاه حل مسئله – ساسان امینی (انتشارات اندیشه‌سرا)

• ژنتیک کلاسیک – رضا شاه‌نظر (انتشارات فاطمی)

• مفاهیم و مسائل ژنتیک – ویلیام ر. ولنیتز (انتشارات فاطمی)

• اصول و مسائل ژنتیک – استانسفیلد (منبع تکمیلی)

منابع ژنتیک مولکولی

مطالعه‌ی این منابع به‌عنوان منابع تکمیلی توصیه می‌شود:

• مقدمه‌ای بر آنالیز ژنتیک – گریفیتز

• ژنتیک مولکولی – واتسون (انتشارات خانه زیست‌شناسی)

نکته: این مباحث به‌طور پراکنده در سایر منابع نیز وجود دارند. اولویت با منابع پایه است.

منابع زیست گیاهی برای المپیاد

برای مبحث زیست گیاهی این منابع کاربردی هستند:

• زیست‌شناسی گیاهی – رست و باربو

• زیست‌شناسی گیاهی – الهه علوی (انتشارات فاطمی)

• الفبای گیاه‌شناسی – محمدصادق پورجعفری (دانش‌پژوهان جوان)

• زیست‌شناسی گیاهی – فیروزه چلبیان (انتشارات آبیژ)

• زیست‌شناسی گیاهی – ریون (خانه زیست‌شناسی)

• فیزیولوژی گیاهی – تایز (فصل فتوسنتز)

• زیست‌شناسی برای المپیاد – مجید علی‌نوری

• سیستماتیک گیاهی – سیمپسون (فصل‌های ۴، ۵ و ۹)

پیشنهاد: کتاب ریون و چلبیان را در اولویت قرار دهید. همچنین تصاویر کتاب رست و باربو ارزش مرور دارند.

منابع جانورشناسی

برای درک مبحث جانورشناسی این منابع را بخوانید:

• جانورشناسی – هیکمن

نکته: کتاب کمپبل برای مهره‌داران کافی است، اما برای یادگیری بی‌مهرگان باید به هیکمن مراجعه کنید.

منابع فیزیولوژی برای المپیاد زیست

مطالعه‌ی این منابع برای تسلط بر فیزیولوژی توصیه می‌شود:

• فیزیولوژی پزشکی گایتون

• فیزیولوژی پزشکی، برن و لوی

• مبانی فیزیولوژی جانوری، مویز و شولت

• فیزیولوژی – پورنبی و کوشا پایداری

مباحث مهم‌تر: غشا، عصب، عضله، قلب، گردش خون، مایعات بدن، کلیه، تنفس، سلول‌های خونی.

پیشنهاد: ابتدا این مباحث کلیدی را بخوانید. کتاب پورنبی و پایداری برای جمع‌بندی بسیار مناسب‌اند.

منابع المپیاد زیست‌شناسی: درس اکولوژی و آمار زیستی

منابع اکولوژی برای المپیاد زیست‌شناسی

مبحث رفتارشناسی از آن بخش‌هایی است که هنگام مطالعه‌اش احتمالاً لذت زیادی خواهید برد. پیشنهاد می‌کنیم فصل مربوط به رفتار جانوری در انتهای کتاب زیست‌شناسی کمپبل (که در نسخه‌های ترجمه‌شده اغلب حذف شده) را حتما مطالعه کنید.

منابع پیشنهادی اکولوژی:

• الفبای اکولوژی جمعیت، نوشته‌ی کوشا پایداری، انتشارات دانش‌پژوهان جوان

• بوم‌شناسی، محمد کرام‌الدینی، انتشارات فاطمی

برای مبحث رفتارشناسی نیز منابع زیر مفید هستند:

• مقدمه‌ای بر اکولوژی رفتار، کربز و دیویس، ترجمه‌ی عبدالحسین وهاب‌زاده، انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد

• رفتارشناسی، محمد کرام‌الدینی، انتشارات فاطمی

منابع آمار زیستی برای المپیاد زیست

برای یادگیری کامل آمار زیستی در سطح المپیاد، تنها به یک منبع جامع نیاز دارید:

• مبانی آمار زیستی، نوشته‌ی شاه‌نظر

این کتاب مباحث آمار زیستی را با زبان ساده و مفاهیم دقیق توضیح داده و برای آمادگی آزمون کفایت می‌کند. همچنین فصل مربوط به آمار زیستی در نسخه‌ی جدید کمپبل نیز مرور خوبی بر مطالب خواهد بود.

برای آمادگی بیشتر، توصیه می‌کنیم حتما نمونه سوالات سال‌های قبل المپیاد زیست را مطالعه کنید تا با سبک طراحی سوالات بیشتر آشنا شوید.

مزایای شرکت در المپیاد زیست‌شناسی

مزایای قبولی در مرحله اول

• افزایش دانش تخصصی نسبت به هم‌کلاسی‌ها، که آمادگی برای کنکور را نیز بالا می‌برد

• امتیاز ارزشمند برای رزومه تحصیلی و شغلی

• امکان تدریس در مدارس و کلاس‌های خصوصی

مزایای قبولی در مرحله دوم

• عضویت در بنیاد ملی نخبگان و بهره‌مندی از مزایایی چون حقوق دانشجویی و وام مسکن

• دریافت سهمیه ۲۰٪ در کنکور سراسری

• آشنایی و ارتباط با نخبگان زیست کشور

• حضور در همایش‌های علمی و شناخته شدن در فضای آکادمیک

• خدمت سربازی کوتاه‌تر و راحت‌تر برای آقایان

مزایای مدال طلای المپیاد زیست‌شناسی

کسب مدال طلا در المپیاد زیست‌شناسی، دروازه‌ای است به سمت آینده‌ای درخشان:

• پذیرش بدون کنکور در هر رشته و دانشگاه دلخواه

• امکان تحصیل هم‌زمان در دو رشته‌ی دانشگاهی

• شرکت در المپیاد جهانی زیست‌شناسی

• استفاده از سهمیه‌ی استعداد درخشان در آزمون‌هایی مانند تخصص پزشکی یا دکترا (در صورت کسب ۴۰ امتیاز علمی و پژوهشی لازم)

سخن پایانی

المپیاد زیست‌شناسی مسیر ساده‌ای نیست، اما برای عاشقان زیست، مسیری الهام‌بخش و پُر از فرصت است. اگر واقعا به این علم علاقه‌مند هستید، با برنامه‌ریزی و پشتکار، وارد رقابت شوید. آینده‌ روشن، از آنِ کسانی است که از سختی‌ها نمی‌ترسند.